Atina çömlekçilerinin kullandığı çömlek biçimlerinin sayısı oldukça azdır.Yunan heykelciler gibi çömlekçiler de belirli birkaç biçim üstünde durmuşlar ve bunları yavaş yavaş geliştirmişlerdir.Kaplar her şeyden önce günlük işlerde kullanılıyordu,bu nedenle biçimleri de kullanılma amaçlarına göre uyarlanmıştır.Çömlek isimleri Yunanca adları ile tanınmaktadır ,bunların kimisi geleneksel olduklarından.,kimisi de anlamada kolaylık sağlandığından değiştirilmemiştir AMPHORA:
Yüksek iki kulplu, dar boyunlu bir kaptır. Yağ ve şarap kabı olarak kullanılmıştır. Boyun yapısına göre boyunlu ve karınlı amphora diye ikiye ayrılmıştır
-Boyunlu amphora: Belirgin bir boyuna sahip ve boyundan karına geçişte keskin bir profili bulunan amphora türüdür.
-Karınlı amhora: Boyundan karına geçişte kesintili, profili bulunmayan amphora türüdür.
Antik çağda belli başlı amphora üretim merkezleri ile bu merkezlerde üretilen amphoraların zaman içindeki form değişiklikleri ve amphoraların dağılım alanlarının tespiti, sualtı arkeolojisinin önemli ilgi alanlarından biridir. Bu merkezlerden birçoğu Anadolu kıyıları ve civarında bulunmaktadır.
KHİOS ( Sakız ) :
Antik çağın en istikrarlı şarap üreticisi olarak bilinir. Hermippos, bu adada üretilen şarapları, kalitesine erişilemez olarak nitelendirmektedir. Ayrıca siyah şarabın da ilk kez burada üretildiği söylenmektedir. Khios amphoraları, Fas'dan Karadeniz kıyılarına kadar çok geniş bir bölgeye yayılmıştır. Khios şarabı çok pahalı ve lüks bir tüketim malıdır. Hatta az varlıklı kişilerinde satın alabilmeleri için Laginos adı verilen tek kulplu daha küçük kaplarda da satışa sunulmuştur.
RODOS:
Tüketici pazarındaki egemenliğini üç asır boyunca sürdürmüş olan Rodos amphoraları, İngiltere'den Hindistan'a ve Karadeniz kıyılarına kadar yaygınlık gösterir. İskenderiye de ele geçen 90.000 mühürlü amphoranın % 85'i Rodos amphorasıdır. Rodos amphoralarında adanın simgesi olarak güneş tanrısı Helios'un büstü ve gül motifi kullanılmıştır.
KNİDOS ( Datça ) : Knidos amphoraları, mühürlerinde rastlanan kent adı ve özel biçimleri ele en kolay teşhis edilebilen gruptur. Atina, Delos ve Mısır’da yoğun olarak rastlanmıştır.
KLOZOMENAİ ( Urla İskelesi ) :
12 iyon kentinden biri olan Klazomenai’nin arkaik dönemde ( M.Ö 6.yy ) önemli bir amphora üreticisi olduğu yapılan kazılar sonucu tespit edilmiştir. Antik yazarlar da Klazomenai’yi, şarap, zeytinyağı ve gar um (özel balık sosu) üreticisi olarak anmaktadırlar. Firnistli bant süslemeleri ile diğer amphoralardan ayırabileceğimiz Klazomenai’de amphora üretimi, Pers'lerin İyonya ihtilal ini bastırdıkları M.Ö. 494 yılına kadar klasik biçimi ile sürmüştür.
SİNOPE ( Sinop ) :
M.Ö 4.yy. ortalarından M.Ö.1.yy'a kadar ticari amphora üreten Sinop, sadece Karadeniz kıyıları için değil, batıdaki birçok merkeze de satış yapmıştır. Sinop mührü taşıyan 20.000 kadar amphora batıdaki merkezlerde bulunmuştur.
HERAKLEİA PONTİKE ( Karadeniz Ereğlisi ) : Karadeniz bölgesindeki diğer önemli merkez Herakleia Pontike'dir. M.Ö.4.yy ile M.Ö.3.yy arasında yaklaşık 150 yıl boyunca mühürlü amphora üretmiştir. Sovyet araştırmacılar bu süre içinde yüzyılın sonlarına doğru görülür ve M.Ö. 4 yüzyılın sonlarına kadar kullanımda kalır. 5 ayrı safha tespit etmişlerdir.
PELİKE:
Form olarak amphoraya benzer. Amphoradan farklı olarak pelikenin alt kısmı daha geniştir ve kap boyna doğru daralarak yükselir. Çoğunlukla hemen dudak altından başlayıp omuzda gövdeyle birleşen karşılık iki dikey kulpa sahiptir. Yüksekliği 40-50 cm. civarında değişir. Sıvı maddelerin muhafazası veya büyük bir kaptan daha küçük bir kaba aktarmak için kullanılmıştır. İlk örneği M.Ö. 6 yüzyılın sonlarına doğru görülür ve M.Ö. 4 yüzyılın sonlarına kadar kullanımda kalır. STAMNOS:
En geniş kısmı omuzda olan ve omuzdan itibaren kaideye doğru incelerek yumurtayı andırır bir forma sahip gövdesi ve kısa bir boynu vardır. Genellikle halka biçimli bir ağza sahiptir. Omuz üzerinde karşılıklı yatay iki kulpu vardır. Yüksekliği 30 cm. yi geçmez. Bir şarap kabı olan stamnos asıl formuna M.Ö. 6. yüzyılın sonunda kavuşur. OİNOHOE:
Dar boyunlu, yonca yaprağı biçimli ağza sahip, tek kulplu bir'sürahi' formu gösterir. Karakteristik bir şarap kabıdır. Şarabın döküleceği ağız kısmı dışa doğru taşırılmış ve dudak burada daraltılmıştır. OLPE:
Oinohoe’nin ince ve uzun yapılısıdır. Tek kulplu dudağa üstten kıvrılarak bir makara ile bağlanmış olpe, sürahi olarak kullanılmış bir şarap kabıdır. LEKYTHOS:
Huni biçimli ağızlı, dar boyunlu, tek kulplu ve iki tipinden biri ince yüksek gövdeli diğeri basık yuvarlak gövdelidir ve alçak kaideli bir kaptır.Koku parfüm ve gülyağı şişesi olarak kullanılan lekythosda, iç hacim oldukça küçüktür.Bu yönüyle de günümüz parfüm şişesini andırır. ARYBALLOS:
Aşağıya doğru hafifçe sivrilen yuvarlak gövdeli, basık boyunlu buna bağlı geniş ağız tablasına sahip, dar ağızlı, iki kulplu küçük bir kaptır. Koku, parfüm, gül yağı ve ilaç şişesi olarak kullanılmıştır. ALABASTRON:
Alabaster - sumermerinden yapıldığı için alabastron adı verilmiştir. Aşağıya doğru uzayıp genişleyen gövdesi bir damla biçimini anımsatır. Kaidesiz olan kap, iki kör kulpa sahiptir.Özellikle evlerde ve palestralarda koku parfüm kabı olarak kullanılmıştır. ASKOS:
Anadolu kökenli özel bir formdur. Plastik hayvan protomları yerleştirilmiş iki gövde, kemer biçimli bir kulpla birleştirilmiştir.Yağ ve sıvı kabı olarak kullanılmıştır. PSYKTER:
Soğuk şarabın muhafazasında kullanılan bir kaptır. İç içe iki kaptan oluşan bu kap antik çağın termosudur. Genellikle omuzları üzerindeki halka biçimli karşılıklı iki kulptan içi kar dolu bir krater içine asılı olarak kullanılırdı. LOUTROPHOROS:
Geniş ağız tablalı,uzun dar boyunlu,yayvan kaideli,ince iki kulplu yüksekçe bir kaptır.Değişik iki tipten ilki amphoraya diğeri hydriaya benzer.Kutsal kaynaktan alınan kültle ilgili suyun saklanmasında kullanılan kap , özellikle mezarlarda ele geçirilmiştir.Ayrıca , evlenmeden ölen genç kızların mezarlarına ölü hediyesi olarak da konulan loutrophoroslar üzerinde düğün ve nikah törenleri anlatılmıştır. STAMNOS:
En geniş kısmı omuzda olan ve omuzdan itibaren kaideye doğru incelerek yumurtayı andırır bir forma sahip gövdesi ve kısa bir boynu vardır. Genellikle halka biçimli bir ağza sahiptir. Omuz üzerinde karşılıklı yatay iki kulpu vardır. Yüksekliği 30 cm. yi geçmez. Bir şarap kabı olan stamnos asıl formuna M.Ö. 6. yüzyılın sonunda kavuşur. LYDİON:
Topaç biçimli gövdesi ve geniş apız tablası olan kulpsuz bir kaptır.Lydia’nın ortaya koyduğu özel bir formdur .Lydia’lıların gül yağı koyduğu liydion , koku ve parfüm kabı olarak kullanılmıştır. KRATER:
Geniş açık ağızlı orta yükseklikte bir kaptır. Grekler şarabı saf olarak içmez, onu su ile karıştırırlardı.Krater su ile şarabı karıştırmak için yapılmıştı.
Kraterler gövde ve kulplarına göre 6 çeşittir.
-Destekli krater
-Völütli krater
-Kalyx krater
-Çan krater LEBES GAMİKOS:
Form olarak dinosa benzer. Lebes-gamikos dinosdan farklı olarak omuzda dudağı aşan yüksekliğe sahip halka biçimli dikey karşılıklı iki kulpu vardır. Ağzı da genellikle bir kapakla örtülüdür.
Bu kap düğünlerde gelin ve damada hediye olarak sunulur. Gerdek sonrası genç çiftin yıkanacağı kutsal kaynaktan louthrophoroslarla getirilmiş olan su bu kaplarda muhafaza edilirdi.
KANTHAROS:
Geniş açık ağızlı ,yayvan gövdeli , gövdenin alt kısmından çıkarak dudaktan yukarı taşan yüksek iki kulplu bir kaptır.Kaideye bağlı ayak,bazen basık bezende yüksek yapılmıştır.Bir içki kabı -kadeh- olarak kullanılmıştır.Diyonizosla beraber tasvir edilen bir kap formudur. KYLİX:
Geniş açık ağızlı , derinliği az ,yayvan gövdeli , yatay iki kulplu bir içki kabıdır.Kaideye bağlı ayak bazen alçak,bazen de yüksekçe tutulmuştur. SKYPHOS:
Kotyle de denir.Açık ağızlı , basık gövdeli ,kısa kaideli ve gövdeye dikey bağlı iki kulpludur.Kase biçimli skyphoslar içki kabı olarak kullanılır. LEKANE - LEKANİS:
Geniş açık ağızlı ,yayvan gövdeli ,derinliği az bir içki kabıdır.Tabak ta denir.Kısa kaideli ve iki kulplu lekanelerin temel özelliği, kulpların vazo gövdesine yassı şeritler biçiminde birer kulakçıkla bağlanmış olmasıdır.Bu kulp şeritlerinin ucu dışa kıvrıktır.Kapaklı ve kapaksız türleri olan lekaneler kapaksızları içki kabı kapaklıları ise tuvalet ve mücevherat kutusu olarak (pykis benzeri) olarak kullanılmıştır. PHİALE:
Hamam tasına benzeyen bir kap formudur. Ortasındaki yükseltiye amphalos denir. Dinsel törenlerde libasyon için kullanılır. Ayrıca içki kasesidir. PYKSİS-PYXİS:
Değişik gövde yapıları içeren ,form olarak kapaklı kutu biçimindeki kaplardır .Genelde kulpu olmayanlar kısa ayaklar üzerine oturtturulmuştur.Ortasında tutacağa sahip bir kapağa sahiptirler .İÖ.5yy.dan sonra çan biçimli iki kulp eklenmeye başlanmıştır. kadınların süs eşyalarını koymak için kullanılmıştır. BALIK TABAĞI
Aşağı sarkık dudaklı sığ fakat merkeze doğru eğimli gövdeli gövde içinde merkezi içbükey bir çukurluk bulunan alçak halka kaideli bir tabak formudur. Balık yemek için kullanılır.merkezindeki çukura balıktan akan yağlar toplanır. (5. yy sonu Helenistik) MASTOS
Ayaklı Kylix veya Skyphos benzeri bir gövdeye sahiptir. Dip kısmı meme ucu şeklindedir. Genellikle kulpların biri yatay, diğeri dikeydir. Çift kulpludur. (Geç 6. yy ilk çeyreği) RYTHON:
Kutsal ayinlerde kullanılan ve Anadolu’dan esinlenen , çeşitli yaratıklara ait baş ve yarı gövde formu gösteren bir libasyon kabıdır. KYATHOS :Açık ağızlı ,alçak kaideli yüksek tek kulplu bir kaptır.Krater içinden şarap çıkartmak için kullanılmıştır. EPPİNETRON:
Kadınların yün ağarırken kullandıkları bir malzemedir.Onos da denir PİNAKS:
Genelde mezarların duvarlarına asılan tera-kota levhalardır.Bunlar üzerinde ölü gömme törenleri ve ağıt sahneleri anlatılmıştır.Kutsal alanlarda ele geçenlerin üzerinde değişik konuların yanı sıra tanrı ve tanrıça tasvirlerinde vardır.Ayrıca Pitsa mağarasında ahşap olanlarına da rastlanmıştır.
Kap biçimlerinin büyük bir bölümü yüzyıllar boyunca varlıklarını sürdürmüşler, ötekiler ise kısa bir süre görünüp kaybolmuşlardır. Her biçim zaman içerisinde birtakım değişikliklere uğramış fakat ana özelliklerini yitirmemişlerdir.
Bugün 46754 ziyaretçi (64237 klik) Kişi Burdaydı !
